Relacja z webinaru „Dostępność w partycypacji cyfrowej”
W dobie transformacji cyfrowej coraz więcej działań obywatelskich przenosi się do internetu – od konsultacji społecznych, przez budżety obywatelskie, po debaty online i narzędzia do wspólnego podejmowania decyzji. Jednak bez zapewnienia odpowiednich standardów dostępności, cyfrowa partycypacja może prowadzić do nowych form wykluczenia. Czy partycypacja cyfrowa rzeczywiście jest dostępna dla wszystkich? Czy narzędzia, które wykorzystujemy do angażowania obywateli i społeczności, uwzględniają potrzeby osób z niepełnosprawnościami, seniorów, osób z niskimi kompetencjami cyfrowymi lub językowymi?
Zdaniem Fundacji SOC TECH LAB, dostępność cyfrowa nie jest luksusem ani dodatkiem – to warunek uczestnictwa we współczesnej demokracji. Bez niej cyfrowa partycypacja staje się fasadą i dostępną dla nielicznych.
„Gdy ktoś nie może wziąć udziału w konsultacjach, bo strona się nie ładuje na jego telefonie, bo nie rozumie formularza albo nie widzi treści – to nie jest już tylko problem techniczny. To wykluczenie obywatelskie”.
Partycypacja bez dostępu to fikcja
Partycypacja obywatelska coraz częściej odbywa się za pomocą narzędzi cyfrowych, ale ich dostępność pozostawia wiele do życzenia. – „Gdy ktoś nie może wziąć udziału w konsultacjach, bo strona się nie ładuje na jego telefonie, bo nie rozumie formularza albo nie widzi treści – to nie jest już tylko problem techniczny. To wykluczenie obywatelskie” – mówi.
W ramach działań fundacyjnych – na szkoleniach i webinarach – pokazujemy, jak cyfrowe systemy głosowania, ankiety, czaty na żywo czy transmisje online mogą wykluczać osoby starsze, osoby z niepełnosprawnością, osoby z niskimi kompetencjami cyfrowymi czy ludzi z mniejszych miejscowości.
Czym jest dostępność cyfrowa i jak ją rozumieć w kontekście partycypacji?
Jakie są najczęstsze bariery, które napotykają użytkownicy w procesach online?
Jak projektować cyfrowe narzędzia partycypacyjne, by były zrozumiałe i dostępne dla wszystkich?
Jakie narzędzia i dobre praktyki mogą wspierać inkluzywność cyfrowych procesów obywatelskich?
Jakie doświadczenia płyną z projektów, które realnie wdrażają zasady dostępności?
Co daje zapewnienie dostępności?
- Wzmacnia demokrację – każdy obywatel i obywatelka ma równe prawo do udziału w życiu publicznym.
- Buduje zaufanie – dostępne procesy partycypacyjne postrzegane są jako bardziej otwarte, transparentne i reprezentatywne.
- Podnosi jakość decyzji – różnorodne głosy i doświadczenia wpływają na lepsze rozwiązania.
- Spełnia obowiązki prawne – ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych.
Ustawa mówi wprost – dostępność to obowiązek
Od 2019 r. w Polsce obowiązuje Ustawa o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Zobowiązuje ona urzędy, szkoły, instytucje kultury i inne jednostki sektora publicznego do wdrażania standardów WCAG 2.1 (Web Content Accessibility Guidelines) na poziomie AA. Dotyczy to także organizacji pozarządowych, które realizuję zadania publiczne.
Art. 5 ust. 2 w Ustawy z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych (Dz. U. 2019 poz. 848) wskazuje, że „Dostępność cyfrowa strony internetowej i aplikacji mobilnej polega na zapewnieniu ich funkcjonalności, kompatybilności, postrzegalności i zrozumiałości.”
Dostępność oznacza m.in.:
- możliwość korzystania z serwisu tylko za pomocą klawiatury,
- zapewnienie tekstów alternatywnych do grafik,
- odpowiedni kontrast i czytelność czcionek,
- napisy i tłumaczenia na PJM,
- brak elementów blokujących (np. złożone CAPTCHA).
Ponadto, każda strona musi zawierać Deklarację dostępności, a w razie problemu użytkownik może zgłosić brak dostępności – najpierw do administratora strony, a następnie do Rzecznika Praw Obywatelskich.
POUR, czyli cztery zasady projektowania partycypacji cyfrowej
To międzynarodowy standard stworzony przez World Wide Web Consortium (W3C) w ramach specyfikacji WCAG (Web Content Accessibility Guidelines), głównie WCAG 2.0 i WCAG 2.1. POUR to akronim, który oznacza Percepcyjny, Obsługiwany, Zrozumiały i Odporny. Reprezentuje on cztery podstawowe zasady dostępności, które stanowią fundament
projektowania i tworzenia produktów cyfrowych, stron internetowych i oprogramowania z myślą o włączeniu osób niepełnosprawnych. SOC TECH LAB promuje wdrażanie czterech kluczowych zasad (POUR), które wynikają z WCAG i wspierają włączającą partycypację:
P – perceivable (postrzegalne) – użytkownik musi być w stanie zobaczyć lub usłyszeć treść (np. dzięki alt-tekstom, napisom, syntezatorowi mowy),
O – operable (obsługiwalne) – interfejs musi być obsługiwalny również za pomocą klawiatury lub przełączników,
U – understandable (zrozumiałe) – komunikaty muszą być logiczne, a formularze przejrzyste,
R – robust (solidne) – system musi działać na różnych przeglądarkach, urządzeniach i z technologiami wspomagającymi.
Bariera to nie problem człowieka, lecz systemu
Największe problemy to nie złośliwość systemów, ale brak świadomości projektantów i zbyt szybkie wdrażanie gotowych rozwiązań bez testowania ich na realnych użytkownikach. To błedy polegające m.in. na niedziałających przyciskach – buttonach, braku podpisów, niekompatybilnych formularzach z czytnikami ekranu, transmisjach bez napisów, a wszystko to w kontekście konsultacji społecznych czy głosowania na projekty obywatelskie. To nie jest kwestia estetyki czy UX – to kwestia praw obywatelskich.
Dostępność jako demokracja codzienna
Dostępność cyfrowa nie jest specjalistyczną domeną informatyków – to wyzwanie polityczne i społeczne. Jeśli chcemy mówić o inkluzywnej demokracji, musimy traktować dostępność jak infrastrukturę społeczną – tak samo ważną jak chodnik przy urzędzie czy winda w bibliotece. Bo obywatel, który nie widzi przycisku „Wyślij”, nie jest mniej zaangażowany. Jest po prostu pominięty.
Kiedy partycypacja cyfrowa staje się dostępna, zyskują wszyscy. Nie tylko osoby z niepełnosprawnościami, ale także seniorzy, osoby z niskimi kompetencjami cyfrowymi, obywatele z mniejszych miejscowości i ci, którzy nigdy wcześniej nie czuli, że mogą mieć wpływ. Bo dostępność nie dotyczy wybranych – dotyczy nas wszystkich.
Webinar zorganizowano w ramach „Narzędziownika Partycypacji Cyfrowej”, który jest jednym z zadań projektu pn. „Rozwój PR Fundacji SOC TECH LAB w zakresie partycypacji cyfrowej”, realizowanego w ramach projektu Fundacji Stocznia i The Transatlantic Foundation i dofinansowany ze środków UE.
„Program dofinansowany ze środków UE. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury (EACEA). Unia Europejska ani EACEA nie ponoszą za nie odpowiedzialności.”
