Innowacja powstała we współpracy Muzeum Narodowego w Warszawie i nieformalnego wolontariatu sąsiedzkiego „Wespół W Zespół dla Solca”. Jest to projekt interaktywnych warsztatów muzealnych adresowanych do seniorów i realizowanych online. Pomysł został przetestowany w ramach grantu „GENERATOR INNOWACJI. SIECI WSPARCIA 2”.
Celem innowacji jest wprowadzenie nowej jakości w życie seniorów zależnych poprzez udział w interaktywnych muzealnych warsztatach online. Zdaniem autorek innowacji, kontakt z kulturą, to dobra przestrzeń do nawiązywania nowych relacji społecznych oraz sposób na zwiększenie dobrostanu i wzmocnienie kondycji psychicznej osób starszych. Szczególnie seniorów zależnych, nad którymi opieka często ogranicza się do potrzeb bytowych, nie uwzględniając potrzeb wyższego rzędu – społecznych i kulturowych. Został stworzony program kulturalny realizowany przez muzeum w domach seniorów zależnych, uchylając przed seniorami „Okno na kulturę” i wprowadzając uczestników spotkań w fascynujący świat eksponatów i jednocześnie wsłuchując się w ich głos – skojarzeń, doświadczeń i interpretacji.
Odbiorcami innowacji są seniorzy zależni, osoby potrzebujące wsparcia, aby wziąć udział w wydarzeniu kulturalnym. Dla wielu seniorów poważną przeszkodą, by uczestniczyć w wydarzeniach muzealnych są ograniczenia fizyczne w dotarciu do instytucji kultury. Równie ważnym, a może nawet większym wyzwaniem są bariery psychiczne. Poczucie samotności, obciążenie chorobami, trud zaspokajania podstawowych codziennych potrzeb powodują wyparcie z pola zainteresowań kwestii związanych z kulturą.
Osobnym zagadnieniem są skutki izolacji związanej z pandemią COVID-19. Długotrwałe odosobnienie odcisnęło swoje piętno na relacjach społecznych osób starszych. Mimo zniesienia obostrzeń wiele osób będzie dalej odczuwać ich konsekwencje.
Dlatego zaproponowano, aby muzeum odwiedziło seniorów w ich domach, a osoby starsze stały się gospodarzami goszczącymi u siebie muzealne warsztaty. Przy takim sposobie realizacji spotkań znika problem barier architektonicznych i wysiłek dotarcia do instytucji kultury. Spotkania odbywają się w domu, a więc w miejscu znanym i dostosowanym do potrzeb seniora. Jednocześnie spotkanie online za pośrednictwem platformy internetowej umożliwia kontakt wzrokowy i dialog wszystkich uczestników. Wydarzenie muzealne wyprowadza seniorów poza rutynę codziennych czynności, poszerza zainteresowania, otwiera na nowe znajomości. Szczególnie ważna jest tu międzypokoleniowa relacja seniorów z wolontariuszami.
Ważnym elementem budowania sieci wsparcia w innowacji są wolontariusze wspierający seniorów bezpośrednio, odwiedzając ich w domach ze sprzętem komputerowym i wspólnie uczestnicząc w spotkaniach online. Inni wolontariusze zdalnie wspierali seniorów, którzy łączyli się na warsztaty samodzielnie, udzielając im wsparcia w razie problemów technicznych oraz wspólnie realizując interaktywne zadania edukacyjne.
Zarówno seniorzy jak i wolontariusze docenili wartość relacji międzypokoleniowych. Podkreślali radość z wzajemnych inspiracji, zainteresowanie różnorodnością doświadczeń i opinii. Podkreślali również korzyść z ciekawie spędzonego czasu na warsztatach i możliwości poszerzania wiedzy o sztuce.
Innowację „Okno na kulturę” może wdrożyć instytucja kultury, która posiada własną kolekcję i w oparciu o nią może przygotować warsztaty online. Może być to muzeum, skansen a także centrum nauki czy biblioteka. Tematy warsztatów online mogą dotyczyć sztuki, historii, literatury, techniki czy lokalnego dziedzictwa kulturowego.
Nieodzownym elementem innowacji jest zbudowanie sieci wolontariuszy. Można ją budować w oparciu o osoby związane z wolontariatem w danej instytucji. Warto też skorzystać ze współpracy z innymi lokalnymi wolontariatami, realizowanymi np. w ramach szkoły, parafii, działań sąsiedzkich, pracowniczych. Współpraca taka pomoże w lepszym rozeznaniu potrzeb i specyfiki społeczności lokalnej a przede wszystkim umożliwi dotarcie do ostatecznych odbiorców innowacji seniorów zależnych. W przypadku innowacji „Okno na kulturę” była to współpraca Muzeum Narodowego w Warszawie z wolontariatem sąsiedzkim „Wespół w Zespół dla Solca”.
Główną korzyścią dla realizatora innowacji – muzeum, a także podmiotu wspierającego jego działania jest krok na drodze ku nowoczesnej instytucji, w której głównymi elementami programu są: edukacja permanentna (przez całe życie), programy społeczne (wrażliwość na odbiorców zagrożonych wykluczeniem społecznym), projekty partycypacyjne (oddające głos i sprawczość uczestnikom), indywidualne podejście do odbiorcy (wrażliwość i otwartość na potrzeby różnych grup odbiorców).
Dla osób zaangażowanych we wdrożenie innowacji działania te są okazją do poszerzenia kompetencji w tworzeniu projektów międzypokoleniowych, pracy z seniorami zależnymi, ćwiczenia otwartości i wrażliwości na potrzeby indywidualnych odbiorców.
Autorkami innowacji „Okna na kulturę” są: Barbara Tichy (historyk sztuki, edukatorka, adiunkt w Dziale Edukacji Muzeum Narodowego w Warszawie, gdzie tworzy programy edukacyjne związane z wystawami czasowymi i ekspozycją stałą MNW) oraz Elżbieta Rajczak (z wykształcenia historyczka i germanistka, działaczka społeczna, koordynatorka nieformalnego wolontariatu sąsiedzkiego na Solcu w Warszawie „Wespół w Zespół dla Solca”, organizatorka Festiwalu Sąsiedzkiego).
