W kontekście dynamicznego rozwoju sztucznej inteligencji, pojawiają się pytania o granice jej wpływu na życie społeczne i polityczne. Publikacja Decidim, a Technopolitical Network for Participatory Democracy, autorstwa X. E. Barandiarana, A. Calleja-Lópeza, A. Monterde i C. Romero, stanowi jedno z najbardziej kompleksowych ujęć tego zagadnienia w kontekście demokracji cyfrowej. Twórcy projektu Decidim, cyfrowej infrastruktury partycypacyjnej, podejmują w niej refleksję nad rolą sztucznej inteligencji w kształtowaniu i transformacji procesów demokratycznych.
Jak piszą autorzy, Decidim powstał jako odpowiedź na podwójny kryzys: z jednej strony upadek legitymacji liberalnych demokracji przedstawicielskich, z drugiej – postępującą dominację kapitalizmu cyfrowego, w którym infrastruktury społeczne i polityczne podlegają logice ekstrakcji danych, komercjalizacji i centralizacji w rękach wielkich korporacji. W tym kontekście pojawia się trzeci wymiar, a mianowicie wyzwania związane z rosnącą rolą sztucznej inteligencji w podejmowaniu decyzji, filtrowaniu informacji i organizowaniu interakcji obywatelskich.
Sztuczna inteligencja może stać się zarówno narzędziem emancypacji, jak i mechanizmem opresji, w zależności od tego, kto ją projektuje, kto kontroluje jej działanie i jakim wartościom służy.
Jak piszą autorzy w rozdziale poświęconym przyszłości platformy, „Sztuczna inteligencja może stać się zarówno narzędziem emancypacji, jak i mechanizmem opresji, w zależności od tego, kto ją projektuje, kto kontroluje jej działanie i jakim wartościom służy”. To rozpoznanie prowadzi do sformułowania podstawowej zasady, że AI nie może być implementowana w oderwaniu od zasad demokratycznego nadzoru i zbiorowej deliberacji.
W tym duchu Decidim rozwija koncepcję „demokratycznego oprogramowania”, rozumianego nie tylko jako wolne i otwarte technologicznie – open source, ale też jako struktura, która wspiera deliberację, umożliwia sprzeciw, rewizję i korektę. Zdaniem A. Calleja-Lópeza, który kieruje jednostką badawczą Technopolitics przy Universitat Oberta de Catalunya, kluczowe jest zachowanie możliwości społecznej kontroli nad algorytmami.
„Nie wystarczy dostęp do kodu źródłowego – potrzebna jest zdolność kolektywnego rozumienia i wpływania na jego działanie”.
Autorzy wskazują, że coraz więcej decyzji podejmowanych w życiu publicznym podlega automatyzacji, od rekomendacji treści po klasyfikowanie wniosków obywatelskich. W tym kontekście X. E. Barandiaran, filozof nauki i koordynator zespołu ds. innowacji demokratycznej w Barcelonie, ostrzega: „Jeśli pozostawimy decyzje sztucznej inteligencji bez społecznego nadzoru, ryzykujemy powtórzenie błędów scentralizowanych systemów planowania, w których technokracja wypiera deliberację obywatelską”.
Decidim nie odrzuca z góry roli AI, lecz proponuje jej rekontekstualizację, czyli taki stan, gdzie systemy inteligentne mają wspierać, a nie zastępować zbiorową refleksję. Dlatego autorzy rozwijają ideę infrastruktury deliberacyjnej, w której sztuczna inteligencja może pełnić funkcje pomocnicze, np. organizowania informacji, wykrywania wzorców, wspomagania uczestnictwa, ale nigdy nie może przejąć funkcji politycznych.
W szczególności podkreśla się konieczność audytowania algorytmów, transparentności danych oraz projektowania zgodnego z zasadami równości dostępu i inkluzywności. Jak pisze C. Romero, technolożka odpowiedzialna za strategię produktową Decidim, „Demokratyczne technologie muszą być projektowane tak, by wspierać różnorodność perspektyw i aktywnie przeciwdziałać wykluczeniu, również cyfrowemu”.
Autorzy publikacji stawiają pytanie, które może stać się jednym z kluczowych wyzwań nadchodzącej dekady – Czy uda się stworzyć autonomiczną wspólnotę cyfrową zdolną nie tylko do zarządzania technologią, ale i jej przeprojektowywania na własnych warunkach? Ich odpowiedź jest jednoznaczna – tylko przez wspólnotowe działanie i technopolityczną refleksyjność możliwe jest zbudowanie „maszyn demokratycznych”, które nie będą przedłużeniem logiki rynkowej ani władzy korporacyjnej, lecz wyrazem zbiorowego działania, inkluzywnego, przejrzystego i odpowiedzialnego.
Na podstawie Decidim, a Technopolitical Network for Participatory Democracy. Philosophy, Practice and Autonomy of a Collective Platform in the Age of Digital Intelligence, 2024.
