Współczesna partycypacja obywatelska nie przypomina już wyłącznie głosowania czy wypełniania ankiet. W obliczu dynamicznych przemian społeczno-technologicznych, wyłania się nowy model obywatela – Smart Citizen – aktywnego, świadomego i wspieranego przez inteligentne narzędzia.
Cyfrowa partycypacja – nowe definicje, nowe narzędzia
Partycypacja cyfrowa to dziś nie tylko dostęp do platform konsultacyjnych, ale przede wszystkim zdolność obywateli do wspólnego kształtowania decyzji publicznych z użyciem danych, algorytmów, AI i modeli deliberacyjnych. Kluczowym zjawiskiem jest rozszerzenie partycypacji („participatory everything”) na kolejne sfery takie jak: klimat, urbanistykę, budżety obywatelskie czy lokalne polityki publiczne.
W dobie algorytmów i rozwijających się narzędzi sztucznej inteligencji, technologie takie jak AI-assisted deliberation czy civic gamification zyskują na znaczeniu. Obywatel nie jest już tylko podiotem uczestniczacym w konsultowacjacj, lecz staje się współtwórcą – współodpowiedzialnym partnerem w kreowaniu rozwiązań społecznie ważnych problemów.
Agenci cyfrowi i nowy obywatel jako „human boss”
Jednym z najważniejszych trendów jest integracja agentów cyfrowych, którzy wspierają obywateli w analizie danych publicznych, tworzeniu projektów uchwał czy zrozumieniu dokumentów. To nie tylko automatyzacja, ale nowa jakość współpracy między człowiekiem a maszyną, tzw. model „human+AI”. Takie narzędzia mogą umożliwić „demokrację wspieraną przez „inteligencję na żądanie”, czyli dostęp obywateli do AI jako publicznej usługi, która ułatwia zrozumienie i wpływ na polityki publiczne. Koncepcja “Intelligence Resources” zakłada powstanie specjalnych działów w instytucjach publicznych i NGO, które zarządzają AI, dostępnością danych i wsparciem deliberacji.
Kompetencje przyszłości
Równolegle z rozwojem technologii, zmieniają się wymagania wobec obywatela. Wśród najważniejszych umiejętności cyfrowych na nową dekadę, szczególnie połączenie tech + AI, wymienia się:
- Generatywna AI (GenAI) – biegłość w posługiwaniu się GenAI, w tym m.in. promptowanie, czyli zdolność formułowania skutecznych pytań i poleceń dla AI; krytyczną ocenę wyników generowanych przez algorytmy; zarządzanie agentami AI, nie tylko jako użytkownik, ale jako ich „szef”;
- Literacja technologiczna biegłość w korzystaniu z technologii cyfrowych;
- AI i duże zbiory danych (Big Data), w tym umiejętność analizowania danych;
- Data Science (nauka o danych) – umiejętność kluczowa do pełnego wykorzystania narzędzi GenAI.
Związane z tym są procesy upskillingu i reskillingu, które przekładają się bezpośrednio z rynku pracy na sferę obywatelską. Cyfrowa partycypacja wymaga dziś edukacji, która obejmuje zarówno narzędzia deliberacyjne, jak i nowe interfejsy AI (głos, gest, urządzenia ubieralne).
Technologie inkluzywne, etyczne i dostępne
Jednym z wyzwań stojących przed twórcami rozwiązań cyfrowych jest zmniejszenie barier dostępu. Trendy takie jak small language models (SLM), edge computing czy wearable AI (inteligentne naszyjniki, okulary AR) otwierają dostęp do procesów partycypacyjnych dla osób z niepełnosprawnościami, seniorów i osób z niskimi kompetencjami cyfrowymi. Dodatkowo, rozwój tzw. ambient intelligence, czyli AI zintegrowanej z sensorami środowiskowymi czy biometrycznymi, może tworzyć zupełnie nowe źródła danych partycypacyjnych. To kolejny krok w stronę efektywnej partycypacji, gdzie urządzenia działają w tle, ale dla dobra wspólnego.
Gamifikacja, immersja i prosocial media jako języki nowego zaangażowania
Nowe pokolenia obywateli są przyzwyczajone do środowisk gier i immersyjnych doświadczeń. Dlatego grywalizacja oraz narzędzia takie jak VR 360° czy symulacje miejskie mogą stanowić nowy język dialogu społecznego. W połączeniu z curation (selekcją i rekomendacją treści), dają szansę na uporządkowany, mniej przytłaczający udział obywateli w procesach publicznych. Zmieniają się też media. Powstaje koncepcja Prosocial Media Ecosystem – mediów, które zamiast dzielić, łączą. Obejmuje ona tworzenie treści przez społeczności, przejrzystość kontekstu społecznego i tworzenie przestrzeni ponad podziałami.
Aktualne wyzwania to polaryzacja, złożoność i brak interoperacyjności
Technologiczna nadzieja nie przesłania trudnych wyzwań. Rosnąca polaryzacja społeczna, brak zaufania do instytucji i algorytmów, cyfrowe wykluczenie oraz niedopasowanie form partycypacji do kultury uczestnictwa to poważne bariery. Szczególnie alarmujący jest wzrost wskaźnika polaryzacji społecznej w Polsce (z 2,71 do 3,83 w ciągu 20 lat), jak również niski poziom zainteresowania sprawami lokalnymi wśród młodszych obywateli. To sygnał, że nowe technologie muszą być wspierane przez edukację obywatelską , a także projektowane z uwzględnieniem zasad włączania społecznego.
Odpowiedzią na wyzwania powinien być takę projekt inkluzywnego ekosystemu cyfrowej partycypacji. Kluczowe zasady to:
- Obywatel jako podmiot aktywny, nie pasywny
- Zarządzanie technologią w sposób etyczny i transparentny
- Redukcja wykluczenia cyfrowego poprzez design i edukację
- Projektowanie narzędzi zgodnie z zasadą „simplicity + curation”
- Stosowanie gamifikacji i immersji bez wypaczania sensu deliberacji
Społeczeństwo przyszłości to społeczeństwo współdziałające z technologią. W czasach napięć geopolitycznych, zmęczenia informacyjnego i kryzysu zaufania, cyfrowa partycypacja może stać się narzędziem odbudowy wspólnoty, ale tylko wtedy, gdy będzie projektowana odpowiedzialnie.
Webinar zorganizowano w ramach „Narzędziownika Partycypacji Cyfrowej”, który jest jednym z zadań projektu pn. „Rozwój PR Fundacji SOC TECH LAB w zakresie partycypacji cyfrowej”, realizowanego w ramach projektu Fundacji Stocznia i The Transatlantic Foundation i dofinansowany ze środków UE.
„Program dofinansowany ze środków UE. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury (EACEA). Unia Europejska ani EACEA nie ponoszą za nie odpowiedzialności.”
